
Komunikacja jest bardzo ważna w życiu każdego człowieka. To ona pozwala nam zrozumieć siebie i innych, daje nam możliwość przekazania istotnych wiadomości, pokazania naszych emocji.
Już 6-miesięczny niemowlę potrafi zakomunikować swoim opiekunom, jak się czuje, co potrzebuje. Robi to poprzez uśmiech, płacz, mimikę twarzy. Reaguje na źródło dźwięku, ton głosu, muzykę. Niemowlę gaworzy – powtarza ciągi sylab i zasłyszane dźwięki.
Roczne dziecko reaguje na proste pytanie – Gdzie jest mama? Gdzie lala? - potrafi je wskazać palcem, odwrócić głowę w kierunku osoby czy przedmiotu. Poproszone, podaje misia czy lalę. Naśladuje ruchy dorosłego. Używa gestów, mimiki, wymawia sylaby i proste słowa – mama, tata, baba, daj.
Dwulatek, który rozwija się prawidłowo, potrafi pokazać części ciała (nos, oko, buzia, ręka, noga). Wykonuje proste polecenia typu – zrób pa pa, kosi-kosi. Wskazuje i podaje zabawki, owoce czy inne przedmioty znane ze swojego otoczenia. Słucha prostych bajek i piosenek. Stosuje wyrażenia dźwiękonaśladowcze – hau-hau, miau, ko ko. Pojawiają się proste zdania – mama daj, lala śpi.
Wymawia samogłoski – a o e u y i oraz spółgłoski – p b m n t d ł. Upraszcza słowa, mówi tylko początek wyrazu lub koniec (la – lampa, pi – śpi), używa jednego wyrazu na oznaczenie wielu osó czy przedmiotów (np. ato – auto, autobus, ciężarówka).
Zwiększa się ilość słów, które dziecko wypowiada i rozumie.
Dziecko trzyletnie nabywa kolejne sprawności w zakresie rozwoju mowy. Potrafi już rozróżniać przeciwieństwa typu zimny-ciepły, mały-duży. Wykonuje złożone instrukcje dorosłego – włóż lalę do wózka i przykryj kocykiem. Nazywa większość przedmiotów ze swojego otoczenia, nie zawsze poprawnie, upraszczając trudniejsze wyrazy (np. piła – piłka, coła – pszczoła).
Zadaje dużo pytań, jest ciekawe świata. Rozumie i zaczyna stosować liczbę mnogą – jemy, idiemy.
Wymawia głoski – k g ch/h l ś ź ć dź. Mogą się pojawić już w wymowie głoski s z c dz.
Czas między 3 a 7 rokiem życia dziecka jest to okres bardzo intensywnego rozwoju mowy i sprawności językowych. Jest to okres tzw. swoistej mowy dziecięcej.
Czterolatek wypowiada już coraz dłuższe zdania. Jego mowa powinna być już zrozumiała dla osób obcych. W swojej mowie używa coraz więcej słów. Czasami mówi niepłynnie – jest to tzw. niepłynność rozwojowa (wynika to z braku pełnej koordynacji mózg – narządy artykulacyjne). Zadaje też coraz więcej pytań. Potrafi też rozróżnić słowa wypowiadane błędnie i prawidłowo przez dorosłego (np. żabka-ziabka).
Wypowiada kolejne głoski – s z c dz.
Pięciolatek potrafi z uwagą oglądnąć bajkę i odpowiedzieć na pytania z nią związane. Zadaje coraz więcej pytań, buduje coraz dłuższe zdania, choć nie zawsze prawidłowo używając form gramatycznych.
Wypowiada głoski – sz ż cz dż. Może już pojawić się w mowie głoska r.
Słownik i mowa sześciolatka powinna być już ukształtowana. Dziecko powinno prawidłowo wypowiadać wszystkie głoski języka polskiego, budować zdania złożone, zadawać pytania, udzielać odpowiedzi na pytania dorosłego. Jego mowa powinna być zrozumiała oraz poprawna pod względem gramatycznym.
Bazą czyli podbudową do rozwoju mowy są tzw. czynności fizjologiczne w obrębie narządu artykulacyjnego. Są to – ssanie, oddychaniem odgryzanie, żucie, połykanie. Jeśli te czynności prawidłowo się rozwijają i funkcjonują, pozwalają na prawidłowy rozwój mowy.
Ssanie w naturalny sposób usprawnia narząd artykulacyjny. Prawidłowe oddychanie (zamknięta buzia, oddychanie przez nos) kształtuje mięśnie twarzy, co daje podstawę do prawidłowej wymowy głosek. Odgryzanie kształtuje zgryz. Żucie to praca przede wszystkim żuchwy i policzków, ale również praca języka. Połykanie to ćwiczenia przede wszystkim języka i przygotowanie go do prawidłowej artykulacji. Jeśli wszystkie te czynności fizjologiczne przebiegają prawidłowo, to również prawidłowo kształtują się narządy aparatu artykulacyjnego – czyli język, wargi, policzki, żuchwa oraz mięśnie twarzy. A prawidłowo ukształtowane narządy artykulacyjne to prawidłowa wymowa.
Joanna Żabińska-Koster
logopeda, neurologopeda
pedagog, terapeuta pedagogiczny
terapeuta ręki